Ο Ορθόδοξος ναός είναι ο χώρος όπου τελείται η κορυφαία πράξη της Θείας Λειτουργίας: Η Θεία Ευχαριστία. Αναπαριστά ως σύνολο το χριστιανικό Σύμπαν, υπαρκτό και νοητό. Ο τρούλος είναι ο επίγειος ουρανός, όπου ο επουράνιος Θεός "ενοικεί και εμπεριπατεί". Η Ιερή Ιστορία ξετυλίγεται διδακτικά στους τοίχους, ο πιστός μετέχει στην ενατένιση του Θείου και ανάγεται στον συμβολικό χρόνο και χώρο του έργου της Θείας Οικονομίας, όπου συντελείται και η δική του προσωπική σωτηρία.
Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες (2ος - 3ος) η Θεία Ευχαριστία τελείται σε ιδιωτικά σπίτια, στο πλαίσιο των κοινών δείπνων της χριστιανικής κοινότητας, της "αγάπες". Οι πρώτοι εκκλησιαστικοί "οίκοι" με συγκεκριμένη διάταξη εμφανίζονται περίπου στον 3ο αι. Μετά το διάταγμα της ανεξιθρησκίας (των Μεδιολάνων, 313 μ.Χ.) η λατρεία είναι πλέον ελεύθερη και μεταφέρεται σιγά -σιγά στα "μαρτύρια", σταυρικά ή κυκλικά κτίσματα στον τόπο μαρτυρίου των αγίων της Εκκλησίας. Οι πρώτοι ναοί είναι δομικοί, στη συνέχεια σταυροειδείς με τρούλο και έχουν τριμερή διάρθρωση: Ιερό Βήμα, κυρίως ναός, νάρθηκας.
